10 criteria die helpen een echte complottheorie van een valse te onderscheiden
Gemengde Berichten / / September 26, 2023
Elke complottheorie is allemaal fictie. Of niet?
Michaël Shermer
Historicus, popularisator van de wetenschap, oprichter en uitgever van het tijdschrift Skeptic, auteur van de boeken “Skeptic. Een rationele kijk op de wereld”, “Geheimen van het brein. Waarom geloven we in alles” en andere werken over de evolutie van menselijke overtuigingen en overtuigingen.
In 1997 was ik, als onderdeel van een promotiecampagne voor mijn eerste boek, Why People Believe Strange Things, te gast in een radioprogramma. De gastheer vroeg me of ik dacht vreemd complottheorieën en de vraag of deze met scepsis moeten worden behandeld. Zelf was hij er zeker van dat de meeste ervan vals waren, en wel om twee redenen: gebrek aan competentie en het lekken van informatie. Hij noemde complottheoretici middelmatige, onhandige dwazen die niet weten hoe ze hun mond moeten houden. En hij herhaalde na Benjamin Franklin dat drie alleen een geheim kunnen bewaren als twee van hen dood zijn.
In mijn nieuwe boek Ik laat zien dat sommige complottheorieën echt waar zijn, dus we kunnen ze niet allemaal ronduit verwerpen. Maar hoe onderscheid je de werkelijkheid van fictie? Welke criteria zullen helpen bepalen of een theorie overeenkomt met de werkelijkheid, hoogstwaarschijnlijk vals is of niet precies kan worden gedefinieerd? Ik stel voor om hierover na te denken vanuit het perspectief van de signaaldetectietheorie.
Dit methode is gericht op het beoordelen of een signaal of informatie waar of onwaar is. Afhankelijk van de beslissing hierover kunnen we een selectiematrix maken:
Echte complottheorie Correct gedefinieerd Correcte treffer |
Echte complottheorie Verkeerd gedefinieerd Vals negatief resultaat |
Valse complottheorie Correct gedefinieerd Correcte ontkenning |
Valse complottheorie Verkeerd gedefinieerd Vals positief resultaat |
- Linksboven staan de complottheorieën waarvan jij denkt dat ze waar zijn, en dat zijn ze ook. Dit is de juiste treffer.
- Rechtsboven staan theorieën die jij als onwaar definieert, terwijl ze in feite waar zijn. Dit is een misser of een vals-negatief.
- Linksonder staan de theorieën waarin u gelooft vals, opnieuw een schot in de roos. Dit is de juiste ontkenning.
- En ten slotte zullen er rechtsonder theorieën staan die je ten onrechte als reëel accepteert. Dit is een vals-positief resultaat.
Het is de moeite waard om in gedachten te houden dat complottheorieën zeer divers zijn, en er dus geen enkele reeks criteria bestaat die de waarheidsgetrouwheid van elk daarvan nauwkeurig kan bepalen. De beschreven matrix is eerder een heuristisch algoritme, een vuistregel, een manier om de waarheidsgetrouwheid van informatie te beoordelen die niet betrouwbaar, maar ook geen willekeurige gok, te beginnen met het feit dat alle complottheorieën in een bepaald spectrum vallen betrouwbaarheid.
Hieronder staat een lijst met 10 items die ik de Conspiracy Detection Kit noem. Hoe meer een complottheorie aan deze criteria voldoet, hoe kleiner de kans dat deze waar is.
1. Stereotypering
Bewijs voor een samenzweringstheorie kan worden gevonden in een patroon dat wordt gevormd door het “verbinden van de punten” tussen gebeurtenissen die niet noodzakelijkerwijs een oorzaak-en-gevolg-relatie hebben. Wanneer er geen ander bewijs is dat een dergelijk verband ondersteunt dan beweringen over samenzwering, of wanneer dat bewijs evengoed geschikt is om een ander verband te verklaren patronen of zelfs een ongeluk, complottheorieën hebben hoogstwaarschijnlijk geen basis in de werkelijkheid.
2. Bureau
De agenten, dat wil zeggen de acteurs achter de complottheorie, hebben bovennatuurlijke vermogens nodig om het voor elkaar te krijgen. In de meeste gevallen zijn mensen, inlichtingendiensten of bedrijven helemaal niet zo invloedrijk en sterk als we denken. Als bij een samenzwering supermachtige deelnemers betrokken zijn, is dit vaak verre van de waarheid.
3. Complexiteit
Een complottheorie bestaat uit vele componenten, en om het plan succesvol te kunnen implementeren, moeten ze allemaal op het juiste moment en in de juiste volgorde samenkomen. Hoe meer elementen erbij betrokken zijn en hoe nauwkeuriger de timing, hoe groter de kans dat de complottheorie vals zal zijn.
4. Aantal deelnemers
Hoe meer mensen erbij betrokken zijn, hoe kleiner de kans dat de complottheorie waar is. Samenzweringen met veel deelnemers die geheimen moeten bewaren, mislukken meestal.
Mensen zijn incompetent en emotioneel. Ze kunnen er een puinhoop van maken, laf worden, van gedachten veranderen en last krijgen van wroeging. Samenzweringstheorieën zijn gebaseerd op het behandelen van mensen als robotsuitvoeren van opdrachten. Dit is heel ver verwijderd van de realiteit.
5. Grootsheid
Als de complottheorie een ongelooflijke ambitie bevat (om de macht over de natie te grijpen, economie, politiek systeem) en nog meer als het gericht is op wereldheerschappij, dan op bijna alles waarschijnlijk een leugen. Hoe grootser het idee is, des te waarschijnlijker is het dat het uit elkaar zal vallen vanwege de hierboven genoemde redenen: complexiteit en menselijke factor.
6. Schaal
Naarmate een complottheorie groeit en zich verplaatst van kleine gebeurtenissen die waar kunnen zijn naar grotere, neemt de kans dat deze waar is af. De meeste echte complotten verbonden met specifieke gebeurtenissen en doelen, bijvoorbeeld handel met voorkennis op de beurs, belastingontduiking, steun aan bondgenoten een ander land en zelfs de eliminatie van politieke leiders, maar altijd met een duidelijk omschreven doel: de macht grijpen of stoppen tirannie.
7. Betekenis
Als een complottheorie een bijzondere betekenis toekent aan gebeurtenissen die onschuldig en onbeduidend lijken, of er een sinistere betekenis aan toekent, is deze hoogstwaarschijnlijk onwaar. Nogmaals, de meeste reële opties zijn beperkt gericht en alleen belangrijk voor degenen die er baat bij hebben, of voor degenen die eronder zullen lijden. En ze veranderen zelden de wereld.
8. Nauwkeurigheid
Wanneer een theorie feiten met speculatie vermengt, zonder er onderscheid tussen te maken en zonder te proberen de mate van waarschijnlijkheid of samenvallen met de werkelijkheid vast te stellen, geeft dit aan dat het een leugen is.
Complottheoretici zijn berucht omdat ze een handvol verifieerbare feiten toevoegen aan een groot aantal gissingen en aannames die de werkelijkheid vertroebelen en anderen verwarren door te geloven dat een theorie meer inhoudt dan er is In werkelijkheid.
9. Paranoia
Samenzweringstheoretici staan uiterst wantrouwend tegenover alle overheidsinstanties en particuliere bedrijven. Dit betekent dat ze niet alle fijne kneepjes van het systeem begrijpen hoe de wereld werkt. Ja, soms volgen “zij” ons, maar meestal is dit helemaal niet het geval.
Wanneer je alle bovenstaande elementen combineert tot een complottheorie, is het vrijwel altijd dat lijkt op een sinistere samenzwering, maar blijkt in feite een ongeluk te zijn of heeft een veel prozaïscher karakter uitleg.
10. Weerlegbaarheid
Complottheoretici weigeren over het algemeen alternatieve verklaringen te overwegen en wijzen elk bewijs daarvoor af weerleggen hun theorie en zijn duidelijk alleen op zoek naar ondersteunend bewijs ter ondersteuning van wat zij a priori geloven de waarheid. Als een complottheorie niet kan worden weerlegd, is deze waarschijnlijk onjuist.
Aan deze tien criteria zou ik er nog één willen toevoegen: soort staat of de samenleving. In open, transparante en vrije landen met liberale democratieën is het moeilijker een samenzwering uit te voeren omdat illegale en immorele groepen die proberen het systeem te bedriegen, worden tegengewerkt door verschillende sociale en politieke partijen instituten. In gesloten en autoritaire samenlevingen kunnen complottheorieën juist floreren, en soms wordt de staat zelf de gevaarlijkste complottheoreticus.
Maak je innerlijke scepticus wakker🤔🤨🙄
- 4 argumenten die elke complottheorie in twijfel trekken
- Hoe echte wetenschappers te onderscheiden van psycho's en oplichters - zegt bio-informaticus Mikhail Gelfand
- 16 kwaliteiten die helpen bij het opbouwen van kritisch denken
- “Het is erg pijnlijk om afstand te doen van overtuigingen”: een interview met scepticus Mikhail Lidin
- 5 vreemde complottheorieën waar mensen nog steeds in geloven